Кириш.Фонетика ва фонология. Графика ва орфография.
Орфоэпия.
I
ТОШКЕНТ -- 2004
АННОТАЦИЯ
«Ґозирги ´збек адабий тили» ´іув услубий і´лланмаси ´збек тили ва адабиёти й´налиши б´йича таълим олаётган талабаларга м´лжаллангандир. У шу й´налиш дастурига мос равишда ёзилди.
£´лланма «Ґозирги ´збек адабий тили» курсининг «Кириш», «Фонетика ва фонология», «Графика ва орфография», «Орфоэпия» б´лимларини ´з ичига олган.
Ґар бир б´лим баёнида ´збек тилшунослигининг ,хусусан, фонология, графика ва орфография соµаларининг с´нгги юту³ларидан, шунингдек, жаµон ва рус тилшунослигидаги муµим маълумотлардан унумли фойдаланилди.
£´лланма Низомий номидаги ТДПУ Илмий Кенгашининг 2004 йил февралдаги -сонли ³арори билан нашрга тавсия ³илинган.
Та³ризчилар: ШАМСИДДИНОВ ¥АКИМЖОН, Мирзо Улу²бек номидаги ¤збекистон Миллий университети профессори, филология фанлари доктори.
РАСУЛОВ РАВШАНХ¤ЖА, Низомий номидаги Тошкент Давлат педагогика университети профессори, филология фанлари доктори.
Масъул маµаррир:
Муµаррир:
Шартли ³ис³артмалар
А. Н.- А. Навоий С.Аµм.- Саид Аµмад
А. Раµм.- А. Раµмат С. З.- Саида Зуннунова
А. £.- А. £аµµор С.Н.- Саид Назир
А. £од.- А.£одирий сн³.- сано³ сонлар
ар.- арабча су²д.- су²дча
В. Саъд.- Восит Саъдулла сфт.- сифат
ДЛТ.- Девону лу²отит турк Т.М.- Тоµир Малик
Ж.А.- Ж. Абдуллахонов турк.- туркча
Ж.Ш.- Жуманиёз Шарипов туркм.- туркманча
З.Ш.- З. Шарофиддинов Уй².- Уй²ун
М. Исм.- М. Исмоилий ф.-т. – форсча-тожикча
М.Ос.- М.Осим Ш.- Шуµрат
М.Ш.- М. Шайхзода Ш.Р.- Шароф Рашидов
Мирм.- Мирмуµсин ¤.¥.- ¤ткир ¥ошимов
Му³.- Му³имий ¤ТИЛ.- ¤збек тилининг
мґ².- мґ²улча изоµли лу²ати
О. -Ойбек. £.М.- £уддус Муµаммадий.
О.Ё.- Одил Ё³убов ³ир².- ³ир²изча
О.£.- Олим £ґч³орбеков ³оз.- ³о²о³ча
П.Т.- Парда Турсун ³ора³.- ³ора³алпо³ча
П.£.- Пирим³ул £одиров ¢.¢.- ¢афур ¢улом
р.-б.- русча-байналмилал ¥.Деµ.-¥исрав Деµлавий
Р.Ф.- Раµмат Файзий ¥.Н.- ¥аким Назир
Руд.- Рудакий ¥.О.- ¥амид Олимжон
С. А.- С. Айний ¥.Ш.- ¥усайн Шамс
С. Ан.- С. Анорбоев ¥аб.-¥абибий
КИРИШ
"¥озирги ґзбек адабий тили" курсининг объекти, ма³сади ва вазифалари
Адабиётлар: 3[41-46], 10[3-5],19[4-5],20[3-11].
1-§. - Курснинг объекти - µозирги ґзбек адабий тили, унинг ґзбек миллий тили таркибидаги ґрни.
Курснинг ма³сади - талабаларни "тил структураси–норма (меъёр)-узус" масалаларига, адабий тил ва миллий тил, адабий тил ва диалектлар, адабий тил ва жаргон-арголар, адабий тил ва функционал стиллар (вазифавий услублар) муносабатига оид назарий билимлар билан ³уроллантириш, шу билимларга таянган µолда уларга µозирги ґзбек адабий тилининг структуравий, мазмуний ва вазифавий хусусиятлари, о²заки ва ёзма шакллари µа³ида маълумот бериш.
Курснинг вазифалари: а) соµага оид адабиётлар устида ишлаш, асосий тушунчалар, терминлар ва назарий умумлашмалар билан танишиш; б) тил иерархиясидаги фонетик-фонологик, лексик, семантик ва грамматик сатµларга мансуб бирликларнинг адабий тил учун меъёр (норма) бґлган ва меъёр бґлмаган белги-хусусиятларини ³иёсан ґрганиш, таµлил ³илиш, бу соµадаги мунозарали ну³таларни ани³лаш; в) µозирги ґзбек адабий тилининг тарихий илдизлари ва диалектал асослари, адабий тил тара³³иётини белгиловчи ички (лингвистик) ва таш³и (экстралингвистик) омиллар µа³ида талабаларга маълумот бериш, уларда µозирги ґзбек адабий тилининг системавий ва структуравий хусусиятларини муста³ил таµлил ³ила олиш кґникмаларини шакллантириш.
2-§. ¥озирги ґзбек адабий тили ґзбек миллий тилининг олий формаси-ишлов берилган, меъёрлаштирилган, миллат вакилларининг барчаси учун умумий бґлган бар³арор шаклидир. Демак, у миллий тилга зид ³ґйилмайди, ундан бош³а тизим µам эмас, балки шу миллий тилнинг ю³ориро³ бос³ичи, тартибга солинган бош кґриниши, холос.
Диалект ва шевалар адабий тилнинг шаклланишида иштирок этади, аммо адабий тилдан ³уйидаги белгилари билан фар³ланади: а) адабий тил миллатнинг барча вакиллари учун умумийдир, диалект ва шевалар эса миллат таркибидаги этник гуруµларнинг µар бири учун алоµида-алоµида бґлади, бир-биридан фонетик, лексик, грамматик жиµатдан фар³ланади; б)адабий тилнинг ёзма шакли мавжуд: у маълум меъёрларга бґйсундирилган ёзув системасига асосланади. Диалект ва шевалар учун алоµида адабий-орфографик ёзув йґ³; в) адабий тилнинг ³ґлланиши µудудий (территориал) жиµатдан чегараланмайди, диалект ва шеваларнинг ³ґлланиши эса бу жиµатдан чегаралангандир; г) адабий тилда давлат ишлари - хал³ таълими, матбуот, радио-телевидение, илм-фан, маъмурий-идоравий µужжатлаштириш ишлари олиб борилади; ³онун, фармон ва ³арорлар шу тилда эълон ³илинади. Диалект ва шевалар бу функцияда ³ґлланмайди.
Жаргон ва арголар - маълум ижтимоий гуруµларга, масалан, ґ²риларга, спортчиларга ёки талабаларга хизмат ³иладиган ясама тил. Бундай "тил" элементлари (жаргонизм ва арготизмлар) адабий тилда ишлатилмайди.