ЫЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЫРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
Мирзо Улу/бек номидаги ызбекистон Миллий Университети
Р.САЙФУЛЛАЕВА, М.+УРБОНОВА, Б.МЕНГЛИЕВ, Г.БО+ИЕВА
ЩОЗИРГИ ЫЗБЕК ТИЛИ
(Кириш, Фонетика-фонология, Графика, Талаффуз ва имло, Лексикология, Фразеология, Лексикография)
Тошкент-2005 Сайфуллаева Р., +урбонова М., Менглиев Б., Бо=иева Г. Щозирги ызбек адабий тили. (Кириш, Фонетика-фонология, Графика, Талаффуз ва имло, Лексикология, Фразеология, Лексикография). Ы=ув =ылланмаси. Тошкент, 2005. -181 б.
Ушбу ы=ув =ылланмаси - 220100 - Филология (ызбек филологияси) бакалаврлик йыналишида тащсил олаётган талабалар учун тайёрланган. +ылланма узлуксиз таълим тизимида 1999 йилнинг 16 августида тасди=ланиб, умумий ырта таълимда жорий этилган «Она тили» (=ар.: Умумий ырта таълимнинг давлат таълим стандарти ва ы=ув дастури. «Таълим тара==иёти». 1999. 1- махсус сон), 2000 йилнинг 10 августида маъ=улланиб, академик лицейларнинг ижтимоий-гуманитар ва филология йыналишида 2000-2001 ы=ув йилида татби= =илинган «Щозирги ызбек адабий тили» ы=ув дастурининг (тузувчилар А.Нурмонов, Н.Мащмудов, А.Собиров, Н.+осимова) бевосита давоми былган Ызбекистон Республикаси Олий ва ырта махсус таълим вазирлигининг Олий ы=ув юртлариаро илмий-услубий бирлашмалар фаолиятини Мувофи=лаштирувчи кенгаш Президиумида мущокама этилган ва тасди=ланган (2002 йил 15 июнь, 27-баённома) 5 220.100 Филология (ызбек филологияси) бакалавр йыналиши учун намунавий ы=ув дастури (тузувчилар Щ.Неъматов, Н.Мащмудов, А.Нурмонов, Р.Сайфуллаева, М.Қурбонова. Т., ЎзМУ, 2003) асосида ёзилган. +ылланмани яратишда ызбек тили фонологик ва лексик сатщларини систем тад=и= =илиш натижасида эришилган юту=ларга таянилган.
Масъул мущаррир: филология фанлари доктори, профессор Щ./.Неъматов
Та=ризчилар: филология фанлари доктори, профессор Р.Расулов Филология фанлари номзоди, доцент М.Қодиров
Ушбу ы=ув =ылланма ЫзМУ ы=ув илмий-услубий кенгашининг 2004 йил 28 январь 4-сонли йи\илишида нашрга тавсия =илинган. (Баённома № 4)
Сызбоши
Бу қўлланма олий ўқув юртлари учун «Щозирги ызбек адабий тили» намунавий дастури (тузувчилар Щ.Неъматов, Н.Мащмудов, А.Нурмонов, Р.Сайфуллаева, М.Қурбонова. ЎзМУ, 2003) асосида ёзилган былиб, унда щозирги ызбек адабий тилининг фонологик ва лексик-семантик сатщлари щамда бу тизимларнинг лисоний щолати тал=ини ва нут=ий во=еланиши ёритилди. +ылланма ы=ув-методик ма=садларни кызлаётганлиги ва ызбек тилшунослигининг маълум бир тартиб бос=ичини (жумладан, системавий формал-функционал тад=и=отларни якунловчи иш былганлиги сабабли унда Ш.Ращматуллаев, А.Абдуазизов, Э.Бегматов, Н.Мащмудов, Щ.Неъматов, А.Нурмонов, Р.Расулов, Р.Сафарова, филология фанлари номзодлари М.Нарзиева, Ш.Орифжонова, Б.+иличев, Г.Неъматова, Л.Неъматова, Ш.Бобожонов каби тилшуносларнинг ишларидан унумли фойдаланилди ва айрим ыринларда =ылланманинг маълум бир банд ёки былимлари шу сощани махсус тад=и= =илган диссертацион ва монографик тад=и=отлардан айнан олинди Бундай ыринлар =ылланмада манбалари кырсатилган щолда берилди. Айнан олинмаган лекин монографик тад=и=отларда батафсил ёритилган мавзулар (чунончи, ызбек тили фонемаларининг оппозитив сиралари ва турлари, фонетик щодисалар, фонетик щодисалар, сызлараро маъновий ва шаклий муносабатлар) баёни асосида берилган былса-да, бу монографик тад=и=отлар (чунончи: А.Абдуазизовнинг «Ызбек тили фонологияси ва морфонологияси, М.Миртожиевнинг «Ызбек тилида полисемия» ва б.) кенг жамоатчиликка маълум былганлиги сабабли алощида таъкидланмади. Щодисаларнинг хилма-хил усуллар билан берилган фащмий (эмпирик) тавсифи ёндашувлардан =атъий назар объект умумийлиги асосида истасангиз истамасангиз щам бир хил ёки ызаро ыхшаш былиши талабаларга мылжалланган ы=ув =ылланмасида ызбек тили фонетик, лексик бирликларнинг эмпирик тавсифи бундан олдинги дарслик ва =ылланмалар билан бир хилдир. Шу сабабдан бу =ылланмада 1950-54 йилларда ЫзФА ТАИ томонидан турли муаллифлар томонидан эълон =илинган «Щозирги замон ызбек тили курсидан материаллар» рисолалар сирасидан бошлаб, охирги нашри 1992 йилда амалга оширилган У.Турсунов, Ш.Ращматуллаев, А.Мухторовларнинг «Щозирги ызбек тили» =ылланмасигача берилган тавсиялардан унумли фойдаланилди. Шу билан бо\ли= равишда эслатиб ытиш жоизки, =ылланманинг «Кириш» =исмида «Ызбек щал=ининг шаклланиш тарихи», «Ызбек адабий тили тара==иётини даврлаш», «Щозирги ызбек адабий тили ва унинг шеваларга муносабати», «Ызбек адабий тилини ырганиш тарихи ва бос=ичлари» каби мавзулар, Фахри Камолов, Ш.Шоабдуращмонов, В.Решетов, А./уломов, /.Абдуращмонов, Ш.Шукуров, ЭФозилов, А.Нурмонов, Б.Ыринбоев, А.Алиев, С.Иброщимов, Ф.Абдуллаев, М.Мирзав каби тилшуносларнинг, Б.Ащмедов, А.Мущамаджонов, А.Ас=аров каби тарихчи олимларнинг, А.+аюмов, Б.Валихыжаев, Э.Каримов, Б.+осимов, Н.Каримов каби адабиётшуносларнинг ишларига асосланилган. +ылланма бакалавриат бос=ичидаги талабалар учун мылжалланганлиги боис унда фонология ва лексикологиянинг щали ечимини топмаган мунозарали назарий масалаларига тыхталинмади. +ылланманинг ма=сади ызбек адабий тили зотий табиатининг маълум бир =ирралари щозирги щолатини лисон ва нут= фар=ланиши ну=таи назаридан асослаб беришдан иборатдир. |